Kết thúc vòng đàm phán, hai bên thống nhất mục tiêu tiếp tục duy trì đà tiến bộ bằng việc chuẩn bị cho vòng tiếp theo ngay trước khi kết thúc năm 2025, thể hiện quyết tâm chính trị rõ ràng trong việc sớm hoàn tất khuôn khổ pháp lý cho một hiệp định thương mại thế hệ mới giữa Việt Nam và một trong những khối kinh tế giàu có nhất thế giới.

Trên trụ cột cốt lõi là thương mại hàng hóa, các đoàn đàm phán đã trao đổi sâu về các bản chào mở cửa thị trường mới nhất, tập trung làm rõ mức độ cam kết, lộ trình cắt giảm thuế quan và các linh hoạt kỹ thuật phù hợp với trình độ phát triển của mỗi bên. Hai phía thống nhất lộ trình và cách thức trao đổi các bản chào đã được cải thiện trong thời gian tới, đồng thời nhận diện rõ các “khoảng cách còn mở” để tiếp tục thảo luận phương án xử lý ở cấp chuyên gia và cấp trưởng đoàn. Đây là bước tiến quan trọng, bởi thương mại hàng hóa được coi là nền tảng của VEFTA, gắn trực tiếp với kỳ vọng mở rộng thị trường cho hàng hóa xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như dệt may, da giày, thủy sản, đồ gỗ, nông sản chế biến, cũng như tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp EFTA tiếp cận thị trường hơn 100 triệu dân của Việt Nam.

Trong lĩnh vực thương mại dịch vụ, các chuyên gia hai bên đã đạt được tiến triển cụ thể khi thống nhất về các điều khoản liên quan đến thanh toán và chuyển tiền phục vụ hoạt động cung cấp dịch vụ – một yếu tố then chốt để bảo đảm dòng chảy dịch vụ được thông suốt, minh bạch và an toàn. Các cuộc thảo luận cũng được mở rộng sang các nội dung kỹ thuật về phụ lục dịch vụ tài chính, cũng như các quy định liên quan đến di chuyển thể nhân cung cấp dịch vụ, vốn là mối quan tâm lớn của các nhà cung cấp dịch vụ chất lượng cao từ EFTA cũng như các doanh nghiệp Việt Nam đang phát triển trong các lĩnh vực công nghệ, logistics, tài chính, du lịch, đào tạo. Hai bên đã nhất trí sẽ trao đổi các bản chào sửa đổi và tổ chức một phiên họp tiếp nối giữa hai vòng đàm phán nhằm chuẩn bị kỹ lưỡng hơn cho việc chốt các điều khoản nhạy cảm.

Một điểm sáng nổi bật của vòng đàm phán thứ 17 là chương về đầu tư. Tiếp nối đà tích cực từ phiên họp giữa kỳ vào tháng 6, các đoàn đàm phán đã rà soát toàn bộ các điều khoản, từng bước tiệm cận ở nhiều nội dung then chốt về bảo hộ đầu tư, đối xử công bằng, minh bạch và cơ chế giải quyết tranh chấp. Đặc biệt, hai bên thống nhất lộ trình trao đổi danh mục bảo lưu (reservation lists) – tài liệu kỹ thuật quan trọng phản ánh rõ phạm vi các lĩnh vực mà mỗi bên mở cửa hoặc giữ lại không gian chính sách. Đây được xem là bước chuẩn bị mang tính nền tảng để vòng đàm phán tiếp theo có thể đi sâu vào cấu trúc cam kết cụ thể, hướng tới một khuôn khổ bảo hộ và thu hút đầu tư ổn định, cân bằng lợi ích.

Song hành với các nội dung thương mại – đầu tư, các vấn đề thể chế và pháp lý cũng nhận được sự quan tâm lớn. Ở chương về quyền sở hữu trí tuệ, các chuyên gia hai bên đã rà soát có trọng tâm các vấn đề còn tồn tại, dựa trên những ưu tiên đã được xác định từ trước như thực thi quyền sở hữu trí tuệ, bảo hộ nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, chỉ dẫn địa lý… Hai bên nhất trí duy trì kênh trao đổi thường xuyên giữa các nhóm chuyên trách để xử lý dần các vướng mắc, bảo đảm rằng các cam kết trong VEFTA vừa tương thích với hệ thống pháp luật hiện hành của mỗi bên, vừa hỗ trợ thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ.

Đáng chú ý, chương về Thương mại và Phát triển bền vững (TSD) – vốn là điểm nhấn trong nhiều FTA thế hệ mới – cũng ghi nhận các cuộc trao đổi mang tính xây dựng. Các chuyên gia tập trung vào những nguyên tắc chung về thương mại công bằng, bảo vệ môi trường, lao động bền vững, chuyển dịch năng lượng và kinh tế tuần hoàn, qua đó phác thảo lộ trình đàm phán chi tiết hơn cho các vòng tiếp theo. Việc hai bên thống nhất được một số định hướng về cấu trúc và phương thức triển khai chương TSD được xem là tín hiệu tích cực, mở đường cho những kết quả cụ thể hơn tại vòng đàm phán thứ 18.

Về tổng thể, kết quả vòng đàm phán thứ 17 cho thấy tiến trình VEFTA đang bước vào giai đoạn “tăng tốc”, khi nhiều chương đã chuyển từ giai đoạn thảo luận khung sang giai đoạn tinh chỉnh câu chữ, thu hẹp phương án. So với những vòng đầu chủ yếu mang tính thăm dò, hiện nay các cuộc thảo luận đã đi sâu vào bản chất kỹ thuật của cam kết, phản ánh mức độ tin cậy ngày càng tăng giữa hai bên cũng như quyết tâm sớm hình thành một khuôn khổ FTA hiện đại, toàn diện.

Từ góc nhìn của Việt Nam, VEFTA được đánh giá là “mảnh ghép chiến lược” trong mạng lưới FTA tại châu Âu, bổ trợ cho EVFTA và các hiệp định khác mà Việt Nam đã ký với Vương quốc Anh, Liên minh Kinh tế Á – Âu. Với việc EFTA là một trong những khối kinh tế có thu nhập bình quân đầu người cao nhất thế giới, tập trung nhiều ngành công nghiệp công nghệ cao, dược phẩm, máy móc chính xác, dịch vụ tài chính – bảo hiểm, VEFTA nếu được ký kết sẽ không chỉ mở rộng không gian thị trường cho hàng hóa Việt Nam mà còn tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hợp tác về đầu tư, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực chất lượng cao và phát triển các chuỗi giá trị mới trong các lĩnh vực xanh, số.

Kỳ vọng đối với Việt Nam gắn với tiến trình đàm phán VEFTA vì vậy không dừng lại ở con số kim ngạch thương mại. Về phía cơ quan quản lý, VEFTA là cơ hội để tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, nâng mức độ tương thích của hệ thống pháp luật trong nước với các chuẩn mực cao về minh bạch, cạnh tranh công bằng, bảo hộ đầu tư và sở hữu trí tuệ. Việc đàm phán các chương như dịch vụ, đầu tư, TSD buộc chúng ta phải rà soát kỹ các quy định hiện hành, nhận diện những điểm còn chưa tương thích hoặc gây cản trở cho dòng vốn đầu tư, đổi mới sáng tạo, từ đó có lộ trình cải cách phù hợp.

Về phía doanh nghiệp, VEFTA – nếu được ký kết trong thời gian tới – sẽ mở ra cơ hội tiếp cận một thị trường “tinh hoa” với khả năng chi trả cao và tiêu chuẩn khắt khe. Điều này đặt ra yêu cầu phải chuẩn bị từ sớm, không chỉ chờ đến khi hiệp định có hiệu lực. Doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa cần nắm bắt thông tin về các cam kết thuế quan dự kiến, quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật, yêu cầu về môi trường, lao động, truy xuất nguồn gốc… để xây dựng chiến lược thị trường, đầu tư vào chất lượng, bao bì, câu chuyện thương hiệu và hệ thống quản trị tuân thủ. Các doanh nghiệp dịch vụ, đặc biệt trong lĩnh vực tài chính, logistics, công nghệ thông tin, y tế, giáo dục, du lịch cao cấp cũng có cơ hội tham gia sâu hơn vào các chuỗi giá trị mà nhà đầu tư và đối tác EFTA đang quan tâm.

Một điểm quan trọng khác là VEFTA có thể tạo thêm “đòn bẩy” cho quá trình chuyển đổi xanh và chuyển đổi số của Việt Nam. EFTA là nơi tập trung nhiều tập đoàn hàng đầu thế giới về công nghệ môi trường, năng lượng tái tạo, công nghệ số, y sinh. Nếu biết tận dụng tốt chương đầu tư, dịch vụ và TSD, Việt Nam có thể thu hút thêm dòng vốn và công nghệ phục vụ mục tiêu phát triển bền vững, từ hạ tầng năng lượng sạch, đô thị thông minh đến nông nghiệp công nghệ cao, kinh tế tuần hoàn. Đây chính là những lĩnh vực mà Việt Nam đang rất cần nguồn lực để hiện thực hóa các cam kết về giảm phát thải, trung hòa carbon và nâng cao khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu.

Trong bối cảnh đó, kỳ vọng lớn nhất đặt ra với Việt Nam là khả năng “biến cơ hội đàm phán thành năng lực nội tại”. Đồng nghĩa với việc song song thúc đẩy các vòng đàm phán trên bàn quốc tế, chúng ta cần chủ động chuẩn bị “nội lực” trong nước: hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia chuỗi cung ứng, xây dựng chiến lược truyền thông – thương hiệu quốc gia phù hợp với các giá trị bền vững mà thị trường EFTA coi trọng.

Vòng đàm phán thứ 17 tại Geneva vì thế không chỉ là một cột mốc kỹ thuật trong lịch trình đàm phán, mà còn là tín hiệu cho thấy “cửa sổ chiến lược” đang mở ra rõ ràng hơn. Việc Việt Nam tận dụng được đến đâu cơ hội từ VEFTA sẽ phụ thuộc rất lớn vào mức độ sẵn sàng của hệ thống chính sách và cộng đồng doanh nghiệp trong những tháng, những năm tới – giai đoạn được coi là quyết định để chuyển từ vị thế “đối tác tiềm năng” sang “đối tác giá trị” trên bản đồ hợp tác kinh tế với EFTA.

Việt Thành