Mới tận dụng được 26% ưu đãi 

Công ty TNHH Hiệp Long (Bình Dương) chuyên sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm nội - ngoại thất cao cấp sang châu Âu từ 30 năm nay. Nhờ đó, công ty có lượng khách hàng ổn định từ thị trường khó tính này, lại được hưởng các mức thuế suất ưu đãi trước khi EVFTA có hiệu lực. Dù vậy, ông Huỳnh Quang Thanh, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc công ty vẫn cảm nhận được sự thay đổi kể từ tháng 8.2020, khi EVFTA chính thức có hiệu lực.

Cụ thể, theo ông Thanh, bên cạnh các thị trường truyền thống chủ lực là Đức, Pháp, các nước Bắc Âu, đến nay, công ty đã mở rộng ra toàn bộ các quốc gia thành viên EU. “Tất nhiên, đó là chiến lược tiếp thị, mở rộng thị trường của doanh nghiệp, song EVFTA cũng khiến các đối tác châu Âu tin tưởng vào doanh nghiệp của Việt Nam hơn nên giúp doanh nghiệp mở rộng được thị trường tốt hơn, bởi lẽ khi có hiệp định thường mang tính ổn định lâu dài, tránh những thay đổi đột ngột về hàng rào thuế quan, xuất nhập khẩu”, ông Thanh chia sẻ. Và cũng bởi thế, kim ngạch xuất khẩu của công ty đã không ngừng tăng. Nếu như năm 2021 đạt khoảng 320 tỷ đồng thì hết năm 2022 đạt trên 410 tỷ đồng, riêng thị trường châu Âu tăng trưởng 20%.

Không chỉ riêng Công ty Hiệp Long, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu khác cũng đã được hưởng lợi từ EVFTA. Trong báo cáo trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 6 về việc thực hiện EVFTA, Chính phủ cho biết, trong năm 2022, kim ngạch trao đổi thương mại giữa Việt Nam và các nước thành viên EU đạt 62,24 tỷ USD, tăng 9,2% với năm 2021. Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang các nước EU đạt 46,8 tỷ USD, tăng 16,7% so với năm 2021.

Kim ngạch xuất khẩu sang EU theo mẫu C/O theo EVFTA (mẫu EUR.1) đạt 12,1 tỷ USD, chiếm 25,9% xuất khẩu chung sang EU, tăng 49,4% so với năm 2021. Nhiều mặt hàng quan trọng của Việt Nam xuất khẩu sang EU tiếp tục có tỷ lệ tận dụng tích cực, như: thủy sản đạt 82,9% (tăng 29,5% so với năm 2021), rau quả đạt 72,6% (tăng 34,2%), giày dép đạt 99,5% (tăng 49,7%), dệt may đạt 15,7% (tăng 43,4%), gỗ và sản phẩm gỗ đạt 14,2% (tăng 85,2%)… Về phía địa phương, có 49/63 tỉnh đã phát sinh hoạt động xuất khẩu với các nước EVFTA, tăng 11 tỉnh so với năm 2021.

Mặc dù vậy, theo đánh giá của Chính phủ, vẫn còn một số khó khăn, tồn tại trong thực thi EVFTA. Cụ thể, xuất khẩu sang các thị trường lớn như EU dù tăng trưởng tích cực trong thời gian qua nhưng tỷ trọng của các thị trường này còn tương đối khiêm tốn (tỷ lệ này ở nhiều tỉnh chưa đến 10%). Trong năm 2022, dù thặng dư thương mại của Việt Nam với các nước EU lớn thứ 2, chỉ sau Hoa Kỳ, đạt 31,4 tỷ USD, tăng 35,1% so với năm 2021 nhưng tỷ trọng thị trường EU trong tổng kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu của Việt Nam còn chưa cao, tương ứng là 12,6% và 4,3%.

Đáng chú ý, các doanh nghiệp chỉ tận dụng được gần 26% ưu đãi của EVFTA, chưa đạt được kỳ vọng. Doanh nghiệp FDI vẫn chiếm tỷ trọng đa số trong kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng xuất khẩu có kim ngạch lớn của Việt Nam như giày dép, da giày, điện thoại và linh kiện, máy móc thiết bị. Số lượng các doanh nghiệp xuất khẩu sang các thị trường EU còn khiêm tốn. Số lượng các doanh nghiệp nhập khẩu nhìn chung thấp hơn số lượng doanh nghiệp xuất khẩu…

Ngoài ra, một bộ phận không nhỏ các doanh nghiệp còn thờ ơ, chưa quan tâm đến việc tham gia các hội nghị, hội thảo về các FTA, đặc biệt còn tình trạng nhiều sự kiện tổ chức về FTA có số doanh nghiệp tham dự chỉ đạt 1/3 - 1/2 doanh nghiệp được mời…

Cần thiết bổ sung nhân lực chuyên trách về FTA

Có nhiều nguyên nhân khiến khả năng tiếp cận thị trường EVFTA của doanh nghiệp Việt Nam chưa được như kỳ vọng. Theo báo cáo của Chính phủ, đó là do tình hình kinh tế trên thế giới biến động và gặp nhiều khó khăn do đại dịch Covid-19, xung đột giữa Nga và Ukraine làm đứt gãy chuỗi cung ứng, tổng cầu suy giảm ảnh hưởng trực tiếp tới đơn hàng xuất khẩu; công tác tuyên truyền dù được thúc đẩy rất mạnh nhưng phần lớn còn chung chung, chưa tập trung vào các nội dung cụ thể được doanh nghiệp quan tâm; sự quan tâm và chủ động vào cuộc của nhiều địa phương trong việc thực thi EVFTA chưa được như mong đợi...

Xét ở ngành hàng cụ thể, Tổng Thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên cho rằng, EVFTA thực sự giúp doanh nghiệp xuất khẩu rau quả được hưởng lợi nhờ thuế suất ưu đãi, giúp tăng tính cạnh tranh về giá thành cho hàng hóa của Việt Nam. Tuy vậy, rào cản chính lại đến từ hàng rào kỹ thuật bởi EU là thị trường rất khó tính, trong khi rau quả của Việt Nam lại quen xuất khẩu sang những thị trường dễ tính hơn. Thêm nữa, chi phí logistics khi xuất khẩu vào EU cao hơn sang Nam Mỹ hay châu Phi cũng là rào cản khiến xuất khẩu rau quả vẫn chưa tận dụng được tối đa lợi thế do EVFTA mang lại, dù từ khi Hiệp định có hiệu lực, mỗi năm tăng trưởng 10% song mới chỉ đạt khoảng 200 - 220 triệu USD.

Từ thực tế đó, ông Nguyên đề xuất, để giúp ngành hàng rau quả tận dụng được EVFTA, Chính phủ cần quan tâm đầu tư hơn cho chế biến thông qua chính sách hỗ trợ về xây dựng nhà máy như về đất đai, vốn, lãi suất, thuế. Cùng với đó, cần quan tâm tới xây dựng vùng nguyên liệu, tạo điều kiện cho doanh nghiệp được tiếp cận nguồn vốn để thu mua nguyên liệu vì đây là số tiền khá lớn và phải mất 3 - 6 tháng mới thu hồi được vốn. Đối với xuất tươi, Nhà nước cần đầu tư cho các trường, viện để nghiên cứu ra cách bảo quản rau quả tươi được lâu, vì để xuất sang EU phải mất nhiều thời gian, trong khi cách bảo quản của Việt Nam hiện chưa đạt yêu cầu. Đặc biệt, phải đẩy mạnh xúc tiến thương mại hơn nữa, bởi nếu ví EVFTA như một cỗ máy thì xúc tiến thương mại chính là cú “đề pa” cho máy hoạt động trơn tru, ông Nguyên ví von.

Đồng tình với ý kiến trên, ông Huỳnh Quang Thanh nhấn mạnh, Nhà nước hỗ trợ đẩy mạnh xúc tiến thương mại chính là cách hỗ trợ doanh nghiệp tốt nhất để đưa hàng hóa của Việt Nam sang thị trường EU. Cùng với đó, cần tăng cường hơn nữa công tác truyền thông để doanh nghiệp hiểu rõ nội dung của các FTA, trong đó có EVFTA. Theo đó, các cơ quan liên quan cần tóm tắt nội dung cơ bản của hiệp định để gửi cho các doanh nghiệp, căn cứ vào từng nhóm ngành để có cách truyền thông hiệu quả nhất.

“Việc bổ sung nhân lực chuyên trách về thực thi các FTA, trong đó có EVFTA tại các địa phương theo giải pháp mà Chính phủ nêu ra là rất cần thiết. Muốn vậy, nên lựa chọn những luật sư về kinh tế giỏi vì họ sẽ nắm được các điều luật, giải thích, hỗ trợ cho doanh nghiệp”, ông Thanh gợi ý.

Thái Sơn