Tại hội thảo “Logistics xanh – xu hướng phát triển bền vững cho doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu” diễn ra sáng 5/9, ông Trương Tấn Lộc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Logistics TP.HCM (HLA), cho biết Việt Nam đã vươn lên vị trí 43/139 quốc gia trong Chỉ số hiệu quả logistics (LPI). Tuy vậy, những “điểm nghẽn cố hữu” về chất lượng hạ tầng và dịch vụ vẫn khiến chi phí vận tải đội lên, kéo theo lượng phát thải carbon rất lớn.

“Chúng ta đang trả giá cho sự phụ thuộc quá lớn vào đường bộ. Vận tải đa phương thức còn manh mún, đường sắt và đường thủy nội địa chưa thực sự phát huy vai trò. Điều này không chỉ làm chi phí logistics cao hơn 16–17% GDP mà còn kéo dài thời gian giao hàng, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp”, ông Lộc nhấn mạnh.

Theo phân tích của HLA, nguyên nhân chính nằm ở sự thiếu đồng bộ trong kết nối hạ tầng. Dù mạng lưới đường cao tốc đã được đầu tư mạnh mẽ, hệ thống cảng biển, kho bãi, đường sắt và đường thủy nội địa vẫn chưa gắn kết hiệu quả, dẫn tới tình trạng hàng hóa bị “tắc” ngay tại các điểm trung chuyển. Ông Lộc cho rằng, nếu không thúc đẩy kết nối vận tải đa phương thức, đường bộ vẫn sẽ phải “gánh” phần lớn khối lượng hàng hóa, khiến chi phí logistics duy trì ở mức cao và làm triệt tiêu lợi thế xanh hóa chuỗi cung ứng.

Trước thực trạng này, HLA kiến nghị xây dựng bộ tiêu chí logistics xanh thống nhất trên phạm vi toàn quốc, làm cơ sở đánh giá và đo lường chất lượng dịch vụ. Bên cạnh đó là việc ban hành các cơ chế tài chính xanh mang tính đột phá, giúp giảm áp lực chi phí đầu tư ban đầu cho doanh nghiệp, đặc biệt là khối vừa và nhỏ. Hiệp hội cũng đề xuất đẩy nhanh các dự án hạ tầng logistics trọng điểm, ưu tiên các dự án tăng cường kết nối đa phương thức; phát triển hệ sinh thái dữ liệu logistics dùng chung cho vùng kinh tế trọng điểm phía Nam để tối ưu vận hành; đồng thời đổi mới đào tạo nhân lực theo mô hình “3 nhà”: Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp.

Không chỉ đối mặt với bất cập trong nước, logistics Việt Nam còn chịu sức ép từ những “luật chơi mới” trên thị trường quốc tế. Từ năm 2026, Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) sẽ chính thức có hiệu lực, buộc doanh nghiệp xuất khẩu phải nộp chứng chỉ carbon tương ứng với lượng phát thải. Song song, Chỉ thị về thẩm định tính bền vững của doanh nghiệp (CSDDD) yêu cầu các công ty kiểm soát tác động môi trường trong toàn bộ chuỗi cung ứng, từ nguyên liệu đầu vào đến vận chuyển và phân phối.

“Những quy định này đang tái định giá carbon toàn cầu. Logistics xanh giờ không còn là trách nhiệm xã hội, mà trở thành điều kiện bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn bước qua cánh cửa xuất khẩu”, ông Lộc cảnh báo.

Thách thức lớn nhất hiện nay là sự phụ thuộc quá lớn vào đường bộ và bài toán kết nối hạ tầng logistics còn nhiều bất cập.

Dù vậy, theo Phó Chủ tịch HLA, nhiều doanh nghiệp logistics trong nước đã có chuyển động tích cực. Tại cảng Tân Cảng Cát Lái, việc số hóa 100% quy trình giao dịch qua ePort đã giúp rút ngắn thời gian giao nhận từ vài tiếng xuống chỉ còn 15–20 phút, tiết kiệm mỗi năm khoảng 1,5–2 triệu USD chi phí nhiên liệu và giảm đáng kể lượng khí thải CO₂ nhờ hệ thống cẩu điện. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong tối ưu hóa lộ trình vận tải cũng cho thấy hiệu quả rõ rệt khi có thể cắt giảm 15% nhiên liệu và 25% thời gian giao hàng.

Ở góc độ quản lý nhà nước, ông Bùi Tuấn Hải, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan Khu vực II, cho biết ngành Hải quan đang đẩy mạnh số hóa toàn diện để bắt kịp tốc độ giao thương toàn cầu. Ông dẫn chứng, tại Bahamas, việc ứng dụng AI trong phân tích dữ liệu hải quan đã giúp phát hiện và thu hồi hơn 115 triệu USD tiền thuế gian lận từ năm 2020. Các nghiên cứu quốc tế cũng cho thấy, AI có thể giúp doanh nghiệp giảm 15% chi phí logistics, cải thiện 35% mức tồn kho và nâng 65% chất lượng dịch vụ khách hàng.

Tuy nhiên, ông Hải cũng lưu ý rằng chuyển đổi số đi kèm với những yêu cầu khắt khe hơn về dữ liệu và quy trình. “Trong môi trường số, một sai sót nhỏ trong hồ sơ cũng có thể khiến tờ khai bị từ chối ngay. Doanh nghiệp không thể tiếp cận thụ động mà phải chủ động cập nhật luật, chuẩn bị dữ liệu chính xác và đào tạo đội ngũ nhân sự đủ kỹ năng số”, ông nhấn mạnh.

Nhìn tổng thể, các chuyên gia cho rằng để logistics Việt Nam giảm chi phí, đáp ứng yêu cầu xanh hóa, doanh nghiệp không thể chỉ trông chờ vào việc nâng cấp đường bộ, mà cần một chiến lược tổng thể dựa trên kết nối đa phương thức, hạ tầng đồng bộ và chuyển đổi số sâu rộng. Nếu không sớm tháo gỡ các “điểm nghẽn” hạ tầng hiện nay, đường bộ sẽ tiếp tục gánh phần lớn logistics, chi phí sẽ còn neo cao, và cơ hội bứt phá của doanh nghiệp Việt trên bản đồ thương mại toàn cầu sẽ bị thu hẹp.

Hữu Hưng